Beş kuruşluk şal da aynıdır

Osmanlı aydını ve aydınlanmacısı Süleyman Penah Efendi, Avrupa ile olan ticareti değil Hindistan ve Yemen ile yapılan ticareti zararlı buluyordu. Penah Efendi’nin, Osmanlı Arnavutlarını sistemle bütünleştirmeyi amaçlayan emperyal projesi hakkında iki yıl önce birkaç yazı yazmıştım. Geçen haftaki yazımda da “Osmanlı merkantilistleri” arasında adını andım. Şimdi de onun, I. Abdülhamid’in saltanatının sonlarına doğru yazdığı Esbab-ı Tedbir-i Nizam-ı Ekâlim adlı risalesinde dile getirdiği para / değerli madenler, dış ticaret, korumacılık, ithal ikamesi ve yerli sanayi gibi konulardaki görüşlerini ele alalım. Penah Efendi’nin risalesi tabii ki siyaset-nâme edebiyatı içinde değerlendirilmelidir. Risale Osmanlı düzeninin ıslahı hatta o düzene tamamen yeni uygulamalar getirilmesi konusunda çeşitli reçeteler içeriyor. Bunların içinde bazıları gerçekten de çok özgün bir nitelik gösterir. Muhakkak ki Penah Efendi kendisinden önceki Naima, İbrahim Müteferrika gibi bazı Osmanlı düşünürlerinden etkilendiği gibi kendisinden sonra gelenleri de etkilemiştir. Bunu saptayabilmek ise, Osmanlı yazarlarının çoğu zaman isim zikretmedikleri düşünülürse kolay değildir.