Osmanlı’nın istatistik meselesi
Osmanlı sanayii ve sanayileşmesi gibi bir konuyu, özellikle nicelik boyutunu da işin içine katarak çalışabilmek için istatistik verilerinin ne kadar elzem olduğunu fakat eldeki verilerin çok fasılalı, kapsamlarının sınırlı ve daha da önemlisi, güvenilirliklerinin şüpheli olduğunu söylüyordum.
Her açıdan önemli olmasına rağmen Osmanlı devletinin 1897 yılına ait ilk genel istatistik yıllığı da böyle bir kaynaktır. Yıllığı hazırlayan Ticaret ve Nafia Nezareti İstatistik Umumî İdaresi’nin de durumun farkında olduğu anlaşılıyor. Hazırlayanlar, II. Abdülhamid döneminin ilerlemeci ve kalkınmacı iktisadî zihniyetini yansıtır bir şekilde, “bunca mehâsin-i asrıyye-i hazret-i şehinşahîye ilaveten” bir de genel istatistik mecmuasının düzenlendiğini ve şimdilik eksiklikleri olsa da, vilayetlerden daha iyi istatistikler gönderilmesiyle ileride daha mükemmel bir hâle geleceğini söylüyorlar.