Tenkit ve tavsiye

Asr suresini merhum Akif şöyle Türkçeleştirmişti:
Hani ashâb-ı kiram ayrılalım derlerken
Mutlaka sûre-i ve'l-asr'ı okurmuş bu neden
Çünkü meknûn o büyük sûrede esrâr-ı felâh
Başta îmân-ı hakiki geliyor sonra salah
Sonra hak sonra sebat işte kuzum insanlık
Dördü birleştimi yoktur sana hüsran artık

Sure'de Hak Teâlâ “tevâsî” kelimesini kullanıyor ki, manası “karşılıklı tavsiye”dir.
Ne tavsiye edilecek? Hak ve sabır (sebat) tavsiye edilecek.
İnsanların çoğu nefs-i emmârenin etkisi altında oldukları için hakkı tavsiyeye -ki bunun içinde yapıcı tenkit de vardır- kolaylıkla tahammül edemezler. Şu halde hak karşılıklı olarak tavsiye edilecek ve tavsiyeye muhatap olanlar da sabır ve tahammül gösterecekler.

Güçlülerle temas halinde olan insanlar ikiye ayrılır: 1.Güçten ve güçlüden kendileri için istifade etmek maksadıyla onlara yaklaşanlar (talip olanlar), 2.Hiçbir menfaat beklemeden hakkı tavsiye ve yapılanları tenkit edenler. Bunlar güçlüye yakın olmak, onunla temas kurmak için meşru olmayan veya şerefli insanlara yakışmayan yollara ve aracılara tenezzül etmezler, güçlü isterse, onları arayıp bulursa, onlarla temas kurarsa vazifelerini yaparlar (bunlar talip değil, matlup olanlardır). Güçlü onları aramazsa, araya dalkavuk sineklerin ördüğü duvar girerse onlar yine vazifelerini yaparlar ama güçlünün kulağına, kafasına ve gönlüne ulaşamazlar.