Bürokratik adap geleneği

Amerikan Devlet Başkan adaylarının son zamanlarda televizyonda yaptıkları tartışmalar, Cumhuriyetçi ya da Demokrat siyaset görüşü bir tarafa, siyasi adap kültürünü (kültürsüzlüğünü) gündeme getirdi. Siyasi adapsızlık ve seviye düşüklüğünü küresel ölçekte bu karşılaşmalarda gördük. Zaten uluslararası kamuoyunu işgal eden siyasi olayların şiddeti ve hoyratlığı da bunun bir göstergesi değil mi? Her gün onlarca, yüzlerce sivilin katledildiği bir dünyada bırakın adap ve usulü, en temel insani vasıflar dahi çok da bu dünyaya ait kavramlar olarak durmuyor.

Biz yine de, birçok değeri kaybettiğimiz bu çağda kendimize pusulalar aramaya devam edelim.

Mirasçısı olduğumuz Osmanlı kültür ve medeniyeti, aynı zamanda binlerce yılda kökleşmiş bir siyasi adap geleneğini de mündemiçti. Arkamızı dönüp baktığımızda ufkumuzun uzandığı Türk, Arap ve Acem kültürünün de harmanlandığı bir birikimden söz edilebiliriz aslında. Abbasilerden itibaren, adap kitapları ve nasihatname türünde eserlerin İslam toplumlarında hükümdar, reaya ve saray halkı arasındaki ilişkileri düzenleyen detaylı kayıtlarla karşılaşırız.

Siyasi düşünce alanında kaleme alınan ilk eserlerden birisi olan Saray Adabı (Kitabü't-tac fi ahlaki'l-müluk) eserinde el-Cahiz, küçük ya da büyük, cahil ya da bilgili hiç kimsenin hükümdara gelip derdini anlatmasına engel olunmamasını, adaletli bir idarenin sağlanması için gerekli buluyordu. Ama aynı zamanda bu ilişkilere ölçü getiren hususlara da işaret ediyordu.'İster büyük ister küçük olsun hiç kimse, elbisesi elbisesine değecek kadar hükümdara yaklaşmamalı' diyordu el-Cahiz.

Bunun karşılığında elbette hükümdarın tutumunu belirleyen kurallardan da söz ediyordu. Mesela, hükümdarın vasıflarından birisi, bir insanı kendisine yakınlaştırıp onunla şakalaşıp güldüklerinde bile sonradan onunla buluştuğunda aralarında bunlar hiç yaşanmamış gibi davranması usuldendi.