Fabrika ayarlarına dönmek mümkün mü? 

1 

Ivan İllich 1970’li yılların başında yazdığı, modern toplum eleştirisi yaptığı ‘Okulsuz Toplum’ isimli kitabında; “Okul, bireyleri, insan dahil her leyin ölçülebileceği bir dünya için hazırlar.” derken; 

Yine aynı yıllarda yazdığı, bu kez ‘Hastahane’ üzerinden toplum eleştirisini sürdürdüğü eserinde ise; “Bir girişim, belli bir ölçekten fazla büyüyünce önce kendisinin başlangıçtaki amacını engeller...” demektedir. 

Büyüme bir noktadan sonra ihtisaslaşmayı mecbur kılar ve artık hayata ve işleyişe ilişkin kararları uzmanlar vermeye başlar. 

O kadar ki; “Kişiler ‘hastayım’ deme haklarını yitirirler. Toplum onların bu iddiasını ancak tıp bürokratlarının belgelemesinden sonra kabul eder.” 

(Ara not: 1970’lerden bugüne, bürokraside ve teknolojide vuku bulan gelilmeleri düşündüğümüzde, İllich şayet günümüzde yaşasaydı, eleştirel de olsa bırakın ciddi ciddi kitap yazmayı çığlık çığlığa ortalıkta dolaşırdı herhalde...)