Osmanlı ekonomik düzenini ‘Burjuva tarih

CUMARTESİ YAZILARI Marksizm, herkesin bildiği gibi, toplumsal hadiseleri iktisadi ilişkiler temelinde açıklar. Ne var ki Marksist tarihçilerimizin Osmanlı tarihiyle ilgili eserlerinde bol bol “teorinin doğrulanması” meselesiyle meşgul olmuşlar ama Osmanlı tarihinin iktisat bilimini ilgilendiren problemlerine ilişkin somut bir çözüm önerisi geliştirememişlerdir. Buna mukabil “Marksist olmayan” tarihçilerin iktisadi yapı analizleri ve problem çözme girişimleri Osmanlı düzeninin anlaşılması yolunda çok önemli bir mesafe alınmasını sağlamıştır. Osmanlı tarihinin meselelerine modern bir metodoloji çerçevesinde ilk eğilen tarihçimiz Köprülü -her ne kadar kendisi Osman ve ailesinin soyunun Kayı kabilesine dayandığını ispat için büyük gayretler sarf etmiş olsa da- Osmanlı ailesinin etnik kökeni ve nereden nasıl göç ettikleri gibi konuların “Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu anlamak için esas mahiyette meseleler olmadığını” söyler. Büyük tarihçimize göre bunu anlamak için “her şeyden önce uclar’ın dâhili hayatını, oradaki içtimai şartları, dini, iktisadi ve siyasi amilleri öğrenmeye ihtiyaç” vardır. Köprülü’nün açtığı çığırda ilerleyip kendi ifadesiyle “Prof. Fuad Köprülü’nün kuruluş meselesini vazediş şekli” çerçevesinde Osmanlı düzeninin oluşumunda rol oynayan sosyal, iktisadi, demografik ve dinî etkenleri özellikle arşiv belgelerine dayanarak ortaya çıkarma yolunda önemli çalışmalara imza atan ikinci tarihçimiz Ömer Lütfü Barkan’dır. Barkan’ın özellikle “Kolonizatör Türk Dervişleri” başlıklı makalesi belki de Osmanlı ekonomik ve sosyal tarihi alanındaki kayda değer akademik çalışmalarda en fazla referans verilen makaledir. Barkan bu makalesinde Osmanlı sosyo-ekonomik sisteminin oluşumunda tekkelerin ve derviş zümrelerinin oynadığı rolü geniş bir arşiv çalışmasına dayanarak ele almıştır. Braudel’den İnalcık’a ve Karpat’a kadar Osmanlı sosyoekonomik düzeni veya nüfus ve fiyat hareketleri gibi alanlarda kalem oynatan herkesin müracaat ettiği başlıca kaynaklar Barkan’ın çalışmaları.