Nazarbayev, bir kuşağın en parlak ismi…

 

Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecine girdiği 1989 yılından itibaren, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin şekillenen yönetim yapısı ve lider profilleri birbirine çok benzerlikler arz eder. Nazarbayev, Türkmenbaşı, Kerimov, Akayev ve Ayaz Muttalibov… Hepsi 1989 yılında ülkelerinin Komünist Partilerinde en üst düzey yönetici seçildi. Hepsi bir yıl sonra 1990’da Devlet Başkanlığına getirildi ve hepsi de 1991’de bağımsızlığın kazanılmasından sonra seçilen ilk cumhurbaşkanları oldu… Bunlardan Azerbaycan’ın başında yalnızca bir yıl kalabilen Ayaz Muttalibov’u ayrı tutmak lazım. Tıynet olarak Azerbaycan halkından ziyade Ruslara çalışan bu kişi, bir yıl içinde devrildi ve yerine, Azadlık Cephesi Başkanı olan Ebulfez Elçibey seçildi. Fakat ne yazık ki, o da, Ermenilerin Karabağ’ı işgal etmesinin de tetiklemesiyle iktidarını koruyamadı. 1993’te onun yerine gelen Haydar Aliyev, 2003 yılında ölene kadar ülkeye hâkim oldu. Ölümünden sonra da yerine oğlu İlham Aliyev geldi ve hâlen görevini sürdürüyor… Kırgızistan’ın başına aynı tarihlerde ve aynı süreçlerle gelen Askar Akayev, başarılı bir fizikçi olarak çok bilimsel ödül almıştı. Ve kişisel politik tutumu sebebiyle ülkeye demokrasi getirebileceği konusunda umut vadetmişti. Fakat işler beklendiği gibi gitmedi… 2000 yılında üçüncü defa seçildikten sonra, Akayev ve aile efradına karşı tepkiler yükselmeye başladı. Buna karşılık Akayev yetkilerini arttırmaya çalıştı, ama kontrolü giderek kaybetmeye başladı ve 2005 yılında istifaya zorlandı. Yine de ülkede kan dökülmemesi konusunda itidalli bir tavır ortaya koydu.

Akayev’in Kırgızistan’da yaptığının tam tersini, 1938 Semerkant doğumlu İslam Kerimov, Özbekistan’da icra etti. Kerimov da Akayev gibi mühendislik eğitimi almıştı. 2016 yılında beyin kanamasından ölünceye kadar Özbekistan’ı demir yumrukla yönetti ve binlerce kişinin kanına girdi. Ne ismine ne de soy ismine layık olan bu diktatörün yaptığını, o bölgede hiç kimse yapmadı… Kendisine karşı birden fazla başarısız darbe teşebbüsü oldu. Her seferinde daha zalim uygulamalarda bulundu. Kızı Gülnara’nın adı büyük yolsuzluklara karıştı. Ancak babası öldükten sonra yargılanabildi. Sapar Murat Niyazov da (Daha sonra Türkmenbaşı soyadını aldı.) Türkmenistan’ı otoriter bir biçimde yönetti. Sonraki yıllarda “Türkmenlerin başı” olma güdüsüyle birçok tartışmalı reforma imza attı. Ayların ve günlerin ismini değiştirdi. “Ruhname” ismiyle bir kitap yazdı. İddiasına göre bu kitap Türkmenlerin manevi bakımdan gelişmesini sağlayacaktı vs. 2006 yılında kalp krizinden ölünceye kadar, kimse ona rakip olma cesaretini gösteremedi. Böyle bir zemin de olmadı. Evet, kısaca ifade edilecek olursa, Orta Asya Cumhuriyetlerinde, komünizm sonrası dönemde, demokrasiye doğru yol alma arzusu pek de hayata geçmedi. Kaldı ki, yaşanan ekonomik ve sosyal problemler de buna pek müsaade etmedi.

Kazakistan’a gelecek olursak… Türk Cumhuriyetleri’nin toprak itibarıyla en büyüğü (2 milyon 725 bin kilometrekare) ve yer altı zenginliği açısından dünyanın sayılı devletlerinden biri olan bu şirin ülkenin en temel problemlerinden biri nüfus yapısındaki kritik dengelerdir. Hem ülke büyüklüğüne göre az nüfus. Hem de etnik köken itibarıyla parçalı. Şöyle ki, 18,3 milyonluk nüfusunun yüzde kırkına yakını Rus, Ukrayna ve Alman kökenli… Ve Rusya’nın Kazakistan’a dair politikaları diğer Türk Cumhuriyetleri’ne göre çok farklı. Rusların ünlü Baykonur Uzay Üssünün Kazak topraklarında olduğunu da hatırlayalım… Nursultan Nazarbayev, bu zor ülkeyi; otoriter bir şekilde, ama menfaatlerini de koruyarak 30 yıl boyunca yönetme başarısını gösterdi. İlk önce siyasi ve stratejik sebeplerle, devletin merkezini Almatı’dan Akmola’ya (Daha sonra Astana ismi verildi. Nazarbayev’in istifasından sonra şimdi de Nursultan adını aldı.) taşıdı. Ülkenin altyapısını hayli güçlendiren 78 yaşındaki “Aksaçlı” –sözü dinlenen bilge kişi- Nazarbayev, siyasi kapasite açısından, yukarıda isimlerini saydığımız bütün liderlerden açık ara önde gelir… Ondan sonra da Haydar Aliyev gelir. Dolayısıyla Nazarbayev’in yerinin o coğrafyada doldurulması çok zor. Nazarbayev, “aksaçlı” konumuyla en son, uçak düşürme hadisesi sebebiyle gerginleşen Türk – Rus ilişkilerinin düzeltilmesinde çok önemli bir rol oynamıştı.

Nazarbayev’in görev süresi normal şartlarda 2020 yılında bitecekti. Fakat diğer bütün çağdaşlarının aksine, kendi isteğiyle başkanlık görevini bıraktı ve bu konudaki yetkilerini Senato Başkanı Kasım Cömert Tokayev’e devretti. Tokayev 2020 yılına kadar bu görevi yürütecek. Bakalım Kazakistan’ın bundan sonraki yönetim serüveni nasıl işleyecek…