Din güncellenmez, günceller

İslam, 1.400 yıllık bir güncelleme paketini de beraberinde geliştirmiş, büyütmüş, yaşatmış bir dindir. Hem değişen şartlar açısından böyledir bu, hem de karşılaşılan yeni durumlar açısından. Hatta bunun kavramsal bir karşılığı da vardır ıstılahta: “Tecdid.” Belki şaşırtıcı gelebilir size ama misalen tasavvuf, başlı başına bir tecdid müessesesi olarak gelişmiştir İslam dünyasında.

Tecdid, “yenilenme, güncelleme” demektir ve şöyle anlaşılsa gerektir: İslam âlimi dediğimiz insanlar ya da İslam âlimleri dediğimiz topluluk, karşılaştıkları her yeni durum için bizatihi dinin içinden bir yorum üretirler. Böylelikle “zamanın çocukları”na zamanın sorunları için çözümler bulurlar.

Anlaşılsın diye söylüyorum. Bir “dini bilgi kaynağı” olarak kıyas ve icma, tam da bu tecdid meselesine yarar. Sözgelimi “şarap ve benzer bir iki içki dışında içki bilmeyen” Arap Müslümanlar, kanyakla karşılaştıklarında “içki yasağı” hükmünü kıyas yoluyla ona da uygularlar. Sözgelimi güzelleşmek için estetik ameliyat yapmak icma ile sakıncalı, organ nakli icma ile helaldir.

Biraz derinleştirelim meseleyi. Bugün “fıkıh arkeolojimizin” en değerli kitaplarından biri, belki de birincisi olan Fetavayı Hindiyye bir tecdid hareketidir. Hindistan coğrafyası ile karşılaşan, etkileşime giren Müslümanların yeni durumlara karşı ürettiği bir “çözümler bütünü”dür aynı zamanda bu eşsiz kitap.

Rahatça anlaşılabileceği gibi, din, kendisini güncellemez. Ancak karşılaştığı her durumun hükmünü kendisine nispetle günceller. Din dili, İslam düşüncesi, fıkıh ve hukuk bahsinde bu böyledir.

Hatırlayacaksınız. Diyanetin ve sair İslam ulemasının verdiği son fetvalardan biri “bitcoinin haram olması” fetvasıdır ve tam olarak bir tecdid örneğidir. Dünyanın gündemine yeni girmiş bir kavrama karşı dinin pozisyonunu belirlemesidir çünkü. Şurası da vardır bir taraftan. Sanmam ama gelecekte karşılaşılan yeni bilgiler ışığında bitcoinin aslında caiz olduğuna dair bir kıyas, bir icma, bir fetva ortaya çıkarsa bu da bir tecdid meselesi olacaktır.