Sorgulama ve özeleştiri

İçinde bulunduğumuz ve yaşadığımız mübarek zaman diliminde yaptığımız ibadetin bir anlamı da nefislere uyarıcı yönde bir çağrıdır. Bireysel düzeyde kişinin şu ana kadar yaşadığı, yapıp ettiği söz ve eylemleri üzerinde bir özeleştiri yaparak, bundan sonraki yaşayışının nasıl olması gerektiği hususunda bir sorgulamaya girişmesidir. Elbette, her bir kişinin aynı tutum içinde bu tür bir özeleştiri ve sorgulamaya ihtiyaç duyup duymayacağı kestirilemez. Çoğunlukla da, on bir ayı izleyen bir aylık süreye yayılan bu ibadetin kendine özgü ruhsal olağanüstülüğü böyle bir işlemin kendiliğinden gerçekleştiği duygusunu vermesi hesaba katılmalıdır. Yani yapılan ibadetin aslında bir sorgulamayı ve özeleştiriyi içerdiği kanaati yaygındır ve bunu bir dereceye kadar olağan saymak gerekir.
Fakat sorgulama ve özeleştiriyle kastedilen bireyler üstü bir işlemdir. Daha açık söylenirse, Müslüman toplumların uzun bir tarihi süreçte, şu veya bu şekilde temsil ettikleri, deyim yerindeyse, toplumsal kişilik odağında yapılması zorunluluk taşıyan bir sorgulama ve özeleştiridir. Bu noktada, kaçınılmaz olarak bir takım lehte ve aleyhte olan değişkenlere yeni bir gözle yaklaşma iradesinin ortaya konulması ilk şart olarak görünmektedir.