12 yıl süren Dersim Kànunu

GÜNÜN TARİHİ 22 Ekim 1937
Toplam 12 yıldır iktidarda olan İsmet Paşa hükûmeti tarafından, 22 Ekim 1937’de Dersim’deki operasyonlarla ilgili olarak şu meâlde bir açıklama yapıldı: 21 Mart gecesi başlayan ayaklanma bastırılmış olup, isyanın elebaşıları derdest edilmiş olup, kahraman ordumuz, bölgede devletin hakimiyetini tesis etmiştir.

Aynı gün (22 Ekim 1937), 1935’te çıkartılan "Tunceli Kànunu" çerçevesinde Elazığ'da sürdürülen yargılanmalar sonucu, "isyanın elebaşılarından" diye isimlendirilen Seyyid Rıza ile birlikte 58 kişinin en ağır şekilde cezalandırılması istendi.

Güdümlü mahkemenin son duruşması 15 Kasım 1937 günü gerçekleştirildi. İnfazlara da aynı gün başlandı: 15-18 Kasım günlerinde, Seyyid Rıza ile birlikte 7 kişi Elazığ Buğday Meydanında idam edildi. İdam edilenlerden biri de Seyyid Rıza’nın oğlu Seyyid Hüseyin'dir.

O tarihte emniyet müdürü olan İ. Sabri Çağlayangil'in hatıralarına göre, Seyyid Rıza kendisinin, hele de oğlunun idam edileceğine hiç ihtimal vermiyordu. İdam sehpalarını görünce, durumun ciddiyetini anladı ve son isteğini şöylece ifade etti: "Bir adet saatim ve 40 lira param var. Bunları oğlum Hüseyin'e verin."

Aynı hatıralarda şu da yer alıyor: Seyid Rıza darağacına doğru giderken, haykırarak "Biz evlâd-ı Kerbela'yıh. Bîgünah, bîhatıyh. Ayıptır, zulümdür, cinayettir!" diye söyleniyor. (Anılarım/51)

Özel mahkeme, idam edileceklerin sayını 11 şeklinde açıklıyor. Ancak, "yaş haddinden" 4 kişi muaf tutuluyor ve bunlar müebbed hapis cezasına çarptırılıyor.

Bu arada, 80'ine merdiven dayamış olan Seyid Rıza için farklı bir muamele yapılıyor ve nihaî karardan evvel yaşı 54'de indiriliyor. Aynı şekilde, 17 yaşlarında olan oğlu Hüseyin'in yaşı 21'e çıkartılarak peşpeşe idam ediliyor. (NOT: İdamdan sadece 2 gün sonra Tunceli'nin Pertek mıntıkasına giden M. Kemal, kan ve barut kokan bu bölgede bazı teftişlerde bulundu; ayrıca, harekâta katılan komutanları tebrik etti.)

* * *

18 Kasım 1937 tarihli Cumhuriyet gazetesinde çıkan haber ve yorumlar, "Dersim hadisesinin tamamen kapandığı ve tarihin ummanına geçtiği" kaydediliyor.