Yeni bir Dörtlü Takrîr’e ihtiyaç var

GÜNÜN TARİHİ: 12 Haziran 1945
Tek parti döneminin sonlarına doğru, dört milletvekilinin ortak imzasıyla tarihî öneme sahip bir Takrîr/Önerge hazırlanarak Parti (CHP) Grubuna sunuldu.

Bu “Dörtlü Takrîr”, 12 Haziran 1945’te “tek parti grubu”nda enine-boyuna görüşülüp konuşdu.

Tam yedi saat boyunca saldırıya kadar varan hakaretli tartışmalardan sonra, nihayet oy çokluğuyla bu önerge reddedildi.

Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan tarafından verilen bu önergeyle, mevcut kànunlarda ve parti tüzüğünde yer alan antidemokratik hükümlerin çıkartılması, seçimlerin serbestçe, namusluca yapılması ve Meclis’in hükûmeti denetlemesi gibi hususlarda yenilikler yapılması talep ediliyordu.

Esasen, şimdilerde de bu mânada bir Takrîr’e ihtiyaç var.  Zira, içinde bulunduğumuz çok partili sistem, bir sû-i tâlih eseri olsa gerek, adım adım “tek adam sistemi”ne doğru kayma eğilimine girmiş durumda. Tek parti gibi, tek adamcılığın da vatana ve millete hayır getirmeyeceği fikrindeyiz.

Şimdi, günümüz için de ders alınması gereken 72 sene evvelki o tarihî hadisesin seyrine bakalım.

Mecburî istikamet

İkinci Dünya Savaşının sona ermesiyle birlikte, özellikle Avrupa kıtası yeni bir arayış süreci içine girdi.

Diktatörlükler sona ermeye ve üllkeler hızla demokratikleşmeye başladı. Sonuç olarak, endi içinde demokrasiyi uygulamayan hiçbir ülke, Avrupa'daki kuruluşlara üye, yahut ortak olamazdı.

Aynı kriter, haliyle Türkiye için de geçerliydi. Türkiye, şayet çok partili sisteme geçmeyecekse, Avrupa tarafından gitgide dışlanacak ve zamanla büsbütün kopma noktasına gelecekti. Bu arada Komünist Rus (SSCB) tehlikesi de bariz şekilde görünüyordu. Bu durumda, Türkiye'nin Batı’dan gelecek kuvvetli bir desteğe acil ihtiyacı vardı. Dolayısıyla, Avrupa'nın taleplerine—istemeyerek de olsa—karşılık vermek durumundaydı.

* * *

Çok partili sisteme geçiş ihtiyacı, dışardan olduğu kadar içerden de şiddetli şekilde hissediliyordu.

Fakat, halk o derece korkutulmuş ve sindirilmişti ki, bu istek açık bir şekilde seslendirilemiyordu.

Nihayet, oyle bir gün geldi ki artık bu isteğin önüne geçilemez oldu. Halk, tek parti diktatoryasından iyice sıkıldı, daraldı, bunalma, hatta patlama noktasına geldi. İşte, Meclis'teki dört parlamenter, kendilerini adeta feda edercesine ortaya çıktılar ve halkın bu şiddetli hissiyatına tercüman olmaya çalıştılar.

* * *

7 Haziran 1945’te, Türkiye'de hürriyet ve demokrasi sahasında ciddî adımlar atılması gayesine yönelik olarak, adına "Dörtlü Takrir" denilen dört imzalı bir önerge hazırlandı. CHP grubuna verilmek üzere hazırlanan bu önergenin altında İzmir milletvekili Celal Bayar, İçel milletvekili Refik Koraltan, Kars milletvekili Fuat Köprülü ve Aydın milletvekili Adnan Menderes'in imzası bulunuyordu.