Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?

Davul ve zurna ile gelen inkılâplar çok önemli değildir. Gümbürtüleri fazla olur, fakat hayattaki etkileri yüzeyde kalır. Yeni bir moda rüzgârı ile çok çabuk sarsılırlar. Önemli olan zihniyetteki inkılâplardır; çünkü her toplum zihniyetine göre dünyasını kurar. Zihniyetin oluşmasında itikadı hususlar en temel unsurlardır. Nasıl ki sağlıklı bir insanda zihniyet ile itikadın uyumu şartsa, toplumlarda da öyledir; aksi bir durum şizofrenik bir olaya sebebiyet verir.

***

Ne diğer dinler, ne de beşeri bir ideoloji İslamiyet kadar ilmi ve âlimi övmemiş, lüzumuna işaret etmemiştir. İslamiyet bütün insanların Hz. Âdem’in çocukları olduğunu ve hepsinin de ‘Tarak dişi’ gibi eşitliğini ilan eder. Yalnız iki insanın farklılığına işaret etmektedir:

‘‘Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?’’

İlmin ve düşüncenin önemini zihinlere nakşeden pek çok ayet ve hadisi kendilerine rehber kabul eden Müslümanlar, İslamiyet’in ilk yüzyıllarında derin heyecanlarla çeşitli ilimlere sarıldılar. Dönemin imkânları elverdiği ölçüde, ilim öğrenme gayreti ile dünyanın çeşitli bölgelerine dağıldılar. Buralarda öğrendikleri ve kendi ürettikleri bilgiler ile Medine, Mekke, Bağdat, Şam ilim merkezleri haline geldi. Daha sonraları Taşkent, Semerkant, Buhara gibi diğer Orta Asya şehirleri bunlara katıldılar. O dönemde bu şehirlere gelen kervancılar, şehrin giriş kapılarına asılı kâğıtlarda, hangi âlimin, hangi cami veya medresede, saat kaçta ne gibi konular hakkında ders ve sohbet yapacağını okurlardı. Vakit buldukça ilgi duyduklarına katılırlardı. Daha sonraları, Müslümanların kurdukları ilme hizmet eden vakıflar, İslam ülkelerinin en ücra köşelerine yayılmıştı. Bütün İslam dünyasında baş döndürücü ilmi bir seferberlik hâkimdi. Zaten bunun içindir ki, İslamiyet kısa zamanda doğuda Çin Seddi’ne, batıda Atlas Okyanus’una dayanmıştı.

***