Savaşlardan ders çıkartmak

Birinci Dünya Savaşı ya da o zamanki adıyla Büyük Savaş resmen 28 Temmuz 1914’de başladı, 11 Kasım 1918’de de bitti. Savaşa tüm cephelerde 70 milyon asker katıldı. En iyimser tahminle 16 milyon insanının doğrudan ölümüne, muazzam bir yıkıma, üç imparatorluğun çökmesine yol açtı. Ancak Büyük Savaş hiçbir büyük sorunun çözümünü sağlamadı. Tam tersine bazıları hala çözülemeyen yeni sorunlar yarattı. 21 yıl sonra da dünya bir büyük savaşla daha baş etmek, bir başka büyük yıkımı ve 65 milyon insanın daha kaybını göğüslemek zorunda kaldı. Kimilerine göre Büyük Savaş’ı bitiren Versay Antlaşması, kimilerine göre 1929 krizi, kimilerine göre de Mussolini ve Hitler’in İtalya ve Almanya’da iktidara gelişi ikinci büyük savaşı tetikledi. Her iki savaşa da neyin ya da nelerin yol açtığı konusunda ne tarihçiler ne de “teorisyenler” arasında uzlaşı mevcut. *** Emperyalizm diyen de var, güç dengesizliği diyen de, kriz yönetimi açısından değerlendiren de. Muhtemelen bu konudaki tartışma hiç bitmeyecek, uzmanlar, siyasetçiler ve kanaat önderleri bulundukları konuma, dünyaya baktıkları açıya göre iki savaşın da sebeplerini ve sonuçlarını yorumlamaya devam edecek.