Deist

“DEİZM” ve “deist”, son zamanların moda sözlerinden oldu; son senelerde günlük hayatımıza “deizm” ile beraber “agnostik” ve “ateist”gibi başka kavramlar da girdi.

Henüz pek bilmediğimiz “heretik”, “gnostik”, “skeptik”, “panteist”, “profan” vesaire ile de yakında teşerrüf ederiz.

“Yabancı dil” dendiğinde bugün akla İngilizce’den başka bir lisan gelmediği ve deistin de, agnostiğin de, ateistin de aslının İngilizce olduğu ve Türkçe’ye İngilizce’den geçtiği zannedilip kökenleri birbirinden yanlış şekilde anlatıldığı için, önce bu köken meselesinin doğru şeklini yazayım:

“Deist”, Latince “deus”tan gelir, Fransızca’ya 1620’de girmiş ve diğer dillere Fransızca’dan yayılmıştır. “Ateist”in aslı eski Yunanca “atheos”tur,“Allahsız” demektir, o da Fransızca’ya girdikten sonra yaygınlaşmıştır ve ilk kullanımı “deist”ten daha eskidir, 1580’e uzanır. “Agnostik” de eski Yunanca’dır, aslı “bilinmeyen, bilinmesine imkân bulunmayan” demek olan “agnostos” tur ama “deist” ile “ateist”e göre çok yenidir ve ilk defa 1870’de kullanılmıştır.

Sohbet ânında söz dine, inanca ve hattâ siyasete geldiğinde bazı zevat hiç alâkası yokken, damdan düşercesine “deist” olduğunu söylüyor, günlük hayatı, politikayı ve hattâ ekonomiyi “deist” olarak yorumlamaya başlıyor.

HAVA ATAN DELİKANLI