Norm

Bir demokrasinin ulaşabileceği en iyi seviye kimseye ideal bir hayat tarzının, bir mükemmel vatandaş normunun dayatılmamasıdır. Norm demek makbul vatandaş tipolojisi belirlemek ve herkesin de öyle olması gerektiğini dayatmak demektir. Böyle bir yaklaşımın demokraside yeri yoktur. Bir ideal tarza kıyasla bütün geri kalanların düzeltilmesi ve eksiklerinin tamamlanıp, fazlalıklarının törpülenmesi bireyin sistemle çatışmasına yol açar. Devlet; ideal düşünceyi, düşünme şeklini veya ideal kıyafeti veyahut da ideal dili, kültürü belirleyemez. Belirleyip dayatamaz, dayatmak şöyle dursun, pozitif ayrımcılık dahi yapamaz, o kavram setini özel ve destekleyici işaretlerle toplumun önüne koyamaz. “Herkesin inandığı gibi yaşaması” prensibi kulağa pek hoş gelir, aksi zaten düşünülemezmiş gibi zannedilir ama uygulaması hiç görülmemiştir. Bilindiği ve tecrübe edildiği gibi yakın zamanlara kadar devlet için ideal kadın ve erkek tipleri vardı. Kemalist düşünce biçimi ortak ideal norm olarak belirlenmişti. Kılık kıyafet de güçlü bir norm olarak hayatı belirlemekteydi.