İran’a nasıl bakmamalı

Önümüzdeki yıllarda, bugünlerin tarihini yazacak biri için Türkiye çok ilgi çekici bir ülke olabilir. Yanı başındaki sınır komşusu, belki de gelecek elli yılı etkileyecek bir anlaşmaya imza atarken, kendi içinde hükümet kriziyle boğuşan bir ülke neden dikkat çekmesin ki!

İran’ın uluslararası sistemle barışması olarak özetlenen anlaşmanın, dolaylı değil doğrudan etkileyeceği ülkeler sıralamasında ilk sıra kesinlikle bize ait. İran ne zaman uluslararası sistemle kavgalı oldu da şimdi entegre oluyor sorusunu abartılı bulmakla birlikte; bu ülkenin tarihine, dinamiklerine, kriz yönetme yöntemlerine, hepsinden önemlisi bunları sürekli besleyen ve yenileyen entelektüel birikimine bakınca daha farklı bir yerden bakmayı öneriyorum.

1979 Devrimi, kim ne derse desin, sisteme karşı bir hareketti ve bu durumu farklı dinamiklerin etkisi üzerinden okuyarak bir şekilde sisteme bağlama gayretinde olanlara da hiç katılmadım bugüne kadar. Devrimi yöneten kadronun, yola devam ederken dünyadaki bazı dengeleri dikkate alması ve bunları yönetmesiyle; bizzat bu güçler tarafından organize edilmesi kesinlikle apayrı tezler. O nedenle İran Devrimi’nin önemli ölçüde bağımsız bir hareket olduğunu düşünenlerdenim.

Bu noktanın altını çizdikten sonra, İran’ın 1979’dan itibaren yoluna nasıl devam ettiğine daha dikkatle ve bazı ayrıntıları genelleştirmeden bakmak gerekiyor. Kuşkusuz sistemin gözbebeği bir ülkenin, devrimin hemen ardından bu ilişkilerden sıyrılması, kendi yolunu çizmesi sanıldığından çok daha zordu. Ayrıca İran Şahı ve etrafındaki kadro tasfiye edilse, hatta önemli sayıda okur yazar ülke dışına gitse de, İran’ın bunların toplamından çok daha fazla bir geçmişe, birikime ve ağırlığa sahip olduğunu unutmayalım. İşte zaten İran’ı yönetimdeki köklü değişime rağmen ayakta tutan geleneği ve dinamikleri de burada aramak gerekiyor.