Şemseddin Sâmi’den Yahya Kemal’e medeniyet

Medeniyet kelimesinin günümüzdeki kullanılışına en yakın anlamı ve bundan medeniyetçiliği üretme yolunu Şemseddin Sâmi’nin (v. 1904) Kamus-ı Türkî’sinde buluyoruz.

Şemseddin Sâmi’den on yıl önce vefat eden James W. Redhouse Müntehabât-ı Lügât-ı Osmaniyye’sinde medeniyet kelimesi hâlâ “Şehrîlik, şehrî olmak” şeklinde anlamlandırılırken, Şemseddin Sâmi bu kelimeyi ilk defa şöyle tanımlar:

“Ulum ve fünûn ve sanayi ve ticaretin semerâtından bihakkın istifade ile hüsnühâlde ve refah ve asayişte yaşayış, hazariyyat, terakki: medeniyete nail olan ümem; eski zaman medeniyetleri, Avrupa medeniyeti.”

Şemseddin Sâmi, bizdeki gibi Avrupa’da da 18. yüzyılın sonlarında tedavüle giren civilization, civilise-r, kelimelerini yine bu minvalde anlamlandırır. Örneğin ona göre...