İlber Ortaylı bunu nasıl bilmez

Aslında amacım İsmet İnönü'nün meşhur sözünü bugüne uyarlayıp Suriye operasyonu sonrası Ortadoğu'da oluşan ittifaka dikkat çekmekti. Hakikaten de yeni bir dünya kuruluyor, Türkiye de burada yerini alıyor mu? Ama daha yazıya başlamadan önce aklıma takıldı: İsmet Paşa bu sözü hangi vesileyle söylemişti?Hepimizin bildiği, hiç sorgulamadan kabul ettiğimiz bilgi bu sözün Johnson mektubuna tepki olarak söylendiği. Bugünlerde Trump mektubuyla yeniden hatırlanan mektubunda Amerikan Başkanı Johnson, Türkiye'nin Kıbrıs'a olası bir müdahalesi olursa Amerikan silahlarının kullanılmasına izin vermeyeceğini, bu harekatı desteklemeyeceğini söylüyor.Bize ezberletilene göre İsmet Paşa bu mektuba çok sert tepki veriyor: "Yeni bir dünya düzeni kurulur, Türkiye de bu dünyada yerini bulur," diyor. Ancak tarihin akışı bu meydan okuyan cümlenin aksine işliyor. Yeni bir dünya düzeni kurulmuyor, Türkiye de bu dünyada yerini almıyor. Hatta Kıbrıs'a müdahale bile etmiyor bu mektuptan sonra İsmet Paşa ve ABD'ye gidiyor. DOĞRU BİLDİĞİMİZ YANLIŞLAR Çok güvenilir kaynaklarda meşhur sözün mektuba karşılık olduğu yazıldığı için hiç sorgulamadan böyle girişecektim yazıya. Yine emin olmak istedim. En güvenilir iki kaynağı söyleyeyim mesela: Cumhuriyet'te Alev Coşkun veya Hürriyet'te İlber Ortaylı. Başka yerlerdeyse bu cümlenin Johnson mektubundan önce söylendiği de yazılıydı. Ek$iSözlük'te bile aksi söyleniyor; İlber Ortaylı'dan daha mı iyi bilecek sanki rumuzlu sözlük yazarı? Bazen aynı gazetenin farklı yazarları bile anlaşamıyor bu konuda. Aydınlık'ta Mehmet Ali Güller yaygın olarak bilineni tekrarlıyor mesela. Ama Rafet Ballı demecin Time dergisine mektuptan bir buçuk ay önce söylendiğini yazıyor. Konu yine Kıbrıs davası ve Batı'nın sıkıştırması, ama zamanlaması mektuptan önce. Bir de İlnur Çevik gibi 1964'te yazılan mektubun 1967'de gönderildiğini yazanlar var, bir şey demiyorum artık.Kısaca iş başa düştü ve asıl yazacağım yazıyı bırakıp cümlenin izini sürdüm.Kesin olan bilgi Ankara'daki Amerikan Büyükelçiliği'nin 5 Haziran 1964'te İsmet İnönü'ye mektubu teslim ettiği. Büyükelçilik'ten Dışişleri'ne yollanan kablolarda da bu bilgi var. Mektup 6 Haziran 1964 tarihinde New York Times'ın birinci sayfasından da "Johnson Kıbrıs Konusunda İnönü'yü uyarıyor" başlığıyla yer alıyor. Haberde iki liderin karşılıklı "mesajlaştığı" (SMS değil tabii ki) yazılıyor, ancak tam metin yer almıyor.Epey bir zaman sonra, 13 Ocak 1966 tarihinde Cüneyt Arcayürek imzasıyla Hürriyet'te mektubun tam metni yayınlanıyor. Ertesi günkü Milliyet'te ise mektuba cevaben İnönü'nün "Mektubunuz hayal kırıcı olmuş, önemli görüş ayrılıkları belirmiştir," demeci manşette yer alıyor. O günkü gazetelerde "Yeni bir dünya düzeni kurulur" cümlesi yok. Çünkü İnönü yaygın kanının aksine o cümleyi Johnson mektubuna tepki olarak söylemiyor.