Gergedanlaşarak değişme

1950’li yıllarda Demirperde fıkraları furyası vardı. O tarihlerde Demirperde sınırları içinde olan Macaristan için de benzer fıkralar imal ediliyordu. Bunlardan biri ilginçtir. Bana Ioesco’nun Gergedan piyesini hatırlatır.

Fıkra, Ioesco’nun herkesin birer birer gergedanlaştığı bir yerden, herkesin gergedan haline gelmiş olduğu piyesindeki durumu ima ediyor... ‘50’li yıllar... Budapeşteli birkaç Macar artık hayatlarından bezmişlerdi. Açlık ve sefalet içinde bulunan bu adamlar, hapishanenin kendileri için daha rahat bir yer olacağını düşünüyordu. Ama hapse tıkılmak için suç işlemeleri gerekiyordu. Bir lokantaya girerek karınlarını doyurmayı kurdular. Yiyip içtikten sonra içlerinden biri ayağa kalkarak alenen bağırdı: “Yaşasın kahraman Kardinal Mindszenty!” Böylece itham edilebilecekleri gerekçeyi hazırlamış oluyorlardı. Fakat hayret, polis yerine lokantanın sahibi yanlarına gelip kendilerini tebrik etti ve böylesine cesaret sahibi kimselerden yemeğin bedelini alamayacağını bildirdi. Bu kahramanlarsa hapse girmeye azimliydiler. Lokantadan çıktıktan sonra bir tütüncüye uğradılar ve: “Yaşasın kahraman Kardinal Mindszenty!” diye bağırarak sigaraları ceplerine doldurmaya başladılar. Fakat gene hayret, polis yerine gene dükkânın sahibi belirdi ve onları alınlarından öperek sigaraları kendilerine hediye etti. Kahramanlarımız son olarak şanslarını 1 Mayıs kutlamalarında yapılacak resmigeçitte denemeye karar verdiler. Resmigeçidin en hararetli bir ânında hepsi birden: “Yaşasın kahraman Kardinal Mindszenty!” diye bağırmaya başladılar. Fakat o sırada onlara yaklaşan askerlerden biri yavaşça kulaklarına fısıldadı: “Aman, dikkatli olun, başınız belaya girmesin, ön sıralarda bir komünist var!”

Herkesin herkesten korktuğu bir yerde, kimsenin kimseden korkmaması gerektiği mi ima ediliyor? Veya değişimin gerçekte vuku bulmuş olmasına rağmen farkına varılamayışı mı?

Ionesco’nun Gergedan’ında, ilkin şurda burda birer birer görünmeye başlayan gergedanlar, giderek daha sık görünmeye başlar. Öyle bir vakit gelir ki, herkes gergedanlaşmış olur. İlkin gergedanlaşmış olanlar yadırganırken, gergedanlaşmayanlar yadırganır hale gelir. Gergedan kimdir, onu yadırgayan kimdir? Bu, elbette zamana göre anlam kazanacak bir metafordur.

İslâm’ın ilk yıllarında erişkinlerden biri, çocuklardan biri, kölelerden biri ve kadınlardan biri, yaşadıkları toprakların gergedanı olarak belirmişti. O tarihte onlara eziyet etmek kolaydı. Onların karnına taş bağlamak, sırtına deve işkembesi koymak, geçecekleri yollara diken döşemek kolaydı. Ama gergedanlar giderek çoğalınca ve gergedan olmayanlar yadırganır hale gelince durum değişti.

Bir havuzun nasıl blok halde buz tuttuğunu gören var mı? İlkin bir kılcal buz damarı peydahlanır bir yerde. Sonra bir ikincisi, üçüncüsü... Derken kılcal buzlar sıklaşır ve birbirine tutunmaya başlar. Ve göz açıp kapayıncaya kadar havuz kütle halinde buza keser... Değişim böyle bir süreç...