‘İnsan için’ ama ‘insansız’ haritalar

Suriyelilere vatandaşlık verilmesi bahsi son hızla tartışılırken, sağolsun Yıldıray Oğur sayesinde 100 yıl önceki bir haritaya bakma fırsatım oldu. Halep vilayetine bağlı kazalar, nahiyeler gözüküyordu bu eski vesikada. 100 yıl önceki Halep ve İdlip, Antep ve Maraş’tan daha az Türkiye değilmiş o vakitler... Bugün vatandaşlığa kabul edip etmemeyi tartıştığımız ‘insan’larla, 100 yıl evvel ‘yurttaş’mışız. “İnsan”ı tırnak içinde yazıp bir kenarda tutalım. Zira vatandaş olsunlar mı olmasınlar mı tartışmasının “insan”lık ucu, asabı gayet bozuk bizler için hem epey uzak, hem de gayet ütopik şimdiki zamanlarda... İnsan, giderek mistik bir kavram haline dönüşüyor maddileşen dünyamızda. Değerli ama soyut. Hatırlı ama zayıf. Müze duvarlarına asılacak, saygın ama sessiz bir tablo, tırnak içindeki “insan”... 

“İnsan”ın yerine; geçerlilik, etkinlik manasında, gerçeklik bilgisi adına neleri koyduğumuza bakalım. Kompetanlık, uzmanlık, verimlilik, kontrol, üretim, hız ve realite. Her şey “insan” için başladı ilkin, ama o kadar teferruatlı tasarımlar, o kadar kusursuzluk aşkına dalındı ki, “insan” çevresini kuşatan bu plastik uygarlık ortasında unutuldu, küçük ve kımıltısız nokta kadar söndü, söndürüldü... “İnsan”, arkasında kalıp yitti hatta, “insan için” olanın...

Haritalar da böyledir. İnsanlar için çizilirler. Sonra, insanların yerine geçerler. Bir korku filmini andıran bu acayip dönüşüm, yerine geçme, yerini alma bahisleri çerçevesinde elbette statik değildir öte yandan. Yani 100 yıl sonra eğer kıyamet halen kopmamışsa, sonraki seyircileri için neyi ifade edecektir bugünün haritaları mesela... Ondan da emin değiliz.

Haritalar, itiraf etsek de etmesek de, kimin durup kimin gideceğine bakar ve unutmamak için çizilirler. Unutmamayı biraz kazıdığınızdaysa altından “köken” tutkusu, merakı çıkar. Üst giysisi; ülkü, hayal, ufuk gibi debdebeli kostümler de olsa köken melalinin, her ne kadar durağanlık, malik olma, sahibiyet gibi kristalleri olsa da paradoksal biçimde, “gitme”ye dair hareketliliği barındırdığı aşikar.