Balyan ailesi

ERMENİ Balyan ailesinin Bağlarbaşı semtindeki mezarlığı bir "anıtmezar" halinde yeniden inşa edildi.

Sanat tarihi açısından Osmanlı mimarisinin 19. yüzyılına damga vuran Balyan soyadlı Osmanlı Ermeni’si mimarlar böyle bir anıtmezarı hak ediyor.
Anıtmezarın mimarı Kevork Özkaragöz yapıdaki tuğranın Abdülmecid’e ait olduğunu belirtiyor. Böylece Balyanların “Ermeni” ve “Osmanlı” kimliği yansıtılıyor.

Ben bu vesileyle kısa bir tarih gezintisi yapmak istiyorum.

OSMANLI MİMARİSİ

Osmanlı tarihinde “Balyan” ailesinden ilk “Hassa mimarı” yani saray mimarı Kirkor Amira Balyan’dır. (1764-1831)

Burada “amira” sıfatına dikkat; Ermeni cemaatinin devlete entegre olmuş yüksek sınıfları anlamına gelir.

Kirkor ve kardeşi Senekerim, Balyanların ilk kuşağıdır. İkinci kuşak Balyanların en önemlisi, Kirkor’un oğlu Garabet Balyan. (1800-1866)
II. Mahmud ve Abdülmecid dönemleri, yani Tanzimat.

Üçüncü nesil Balyanların en önemlisi, Abdülhamid tarafından “sermimar-ı devlet” unvanı verilen Serkis Balyan’dır.

Batı’ya açılan devlet bu dönemde anıtsal binalarla tarihçi Selim Deringil’in deyişiyle bir “hanedan milliyetçiliği” yaratarak her dinden Osmanlıları birleştirmeye çalışmaktadır.

İşte bu anıtsal binalarda Balyanların imzası son derece önemlidir. Dolmabahçe Sarayı’ndan, Ortaköy Camisi’ne kadar İstanbul siluetindeki birçok anıtsal bina...

SARKİS VE ARTİN

Tarihçi Selman Can Batılılaşma döneminde inşa edilen anıtsal binaların proje ve yapımında Ebniye (Binalar) Meclisi İdaresi’nin önemini anlatır. Eski Hassa Mimarlar Ocağı 1831’de kapatılmış, onun yerine kurulmuştu. Balyan binalarının yapılmasında, proje ve ihale işlerinde bu kurumun rolü büyüktür. Kurumun başında bulunan mühendis Seyyid Abdülhalim Efendi’yi de anıtsal binaların gelişmesindeki rolünden dolayı şükranla anmak gerekir.

Tarihçi Zübeyde Güneş Yağcı, Osmanlı tarihinde inşaat sektöründe, sadece “kalfa” (mimar) olarak değil, “amele” olarak da gayrimüslimlerin yaygın surette kullanıldığını rakamlarla anlatır.

Yunan isyanı üzerine devlet bünyesinde Rumların yerini “millet-i sadıka” olarak Ermeniler aldı. Batılı eğitime ve inşaat geleneğine sahip olmaları öne çıkmalarını sağladı.