Türkiye'de Dışlama ve Yer Açma Etkisi

Mahfi Eğilmez, internette “Kendime Yazılar” sitesinde ekonomideki gelişmeleri çok iyi değerlendiriyor. Her yazının okunma ortalaması 25 bin olan sitede 25 Eylül’de yayınlanan yazının başlığı “Türkiye’de  Dışlama ve Yer Açma Etkisi” idi. Bu yazı çok önemli.

Türkiye’de özel sektörün finansal kaynaklardan yararlanma imkanlarının geçmişe göre çok çok yüksek duruma geldiği görülüyor.

Açık anlatımıyla, finansal kaynaklara erişim sorunu bugün, özel sektörün yatırımları ve üretimi yeterince artıramamasının bahanesi olmaktan çıkmış durumda.

Mahfi Eğilmez, “Dışlama ve Yer Açma”nın ne demek olduğunu şöyle anlatıyor:

Kamu kesiminin borç verilebilir fonlar piyasasına sunulan kaynaklara aşırı biçimde talepte bulunmak suretiyle özel kesimin bu kaynaklardan yeterince yararlanmasına engel olmasına ‘dışlama etkisi’ (İngilizcesi crowding out effect) deniyor. Kamu kesimi yarattığı bu aşırı taleple özel kesimin kendisiyle rekabet etmesini önlemiş, özel kesimi piyasadan dışarı itmiş oluyor. Kamu kesiminin borç verilebilir fonlar piyasasında aşırı talepte bulunması halinde bile borç verenlerce özel kesime tercih etmelerinin başlıca 2 nedeni var: (1) Kamu kesiminin riski daha düşük olduğu için, ya da bu yolda bir genel kabul olduğu için, borç verenler kamu kesimine borç vermeyi daha fazla tercih ediyor. (2) Kamu kesimi faizin düzeyini yani borçlanmanın maliyetini özel kesim kadar önemsemiyor. Dolayısıyla alacağı borç için daha yüksek faiz önerebiliyor. 

Kamu kesiminin borç verilebilir fonlar piyasasına sunulan kaynaklara olan talebini azaltması sonucu özel kesimin bu kaynaklardan daha fazla yararlanabilir hale gelmesine ‘yer açma’ (İngilizcesi crowding in effect) deniyor. Kamu kesiminin bütçe açıklarını denetim altına alması sonucu olarak borçlanmaya daha az ihtiyaç duyması söz konusu oluyor. Böylece kamu kesimi borçlanma talebini düşürdükçe faizler de düşüyor ve özel kesim yatırım amaçlı olarak daha düşük maliyetle daha fazla borçlanma olanağı bulabiliyor.