Gaslighting

2022’nin kelimesi belli oldu.

Gaslighting.

2016’da dünyada yılın kelimesi, gerçeküstü’ydü.

2017’de feminizm’di.

2018’de adalet’ti.

2019'da yılın kelimesi “they”di… İngilizce'de kullanılan “he-she” gibi kadın-erkek zamirleri yerine, cinsiyet belirtmeyen “they” zamiri kullanılması, Lgbt bireylerin eşit haklarını temsil ediyordu.

2020'de pandemi'ydi.

2021'de aşı'ydı.

2022'de gaslighting.

Bu kelimeleri Abd'nin en köklü sözlük yayıncısı Merriam-Webster belirliyor. Dilbilim dünyasının en saygın adresi kabul edilen Merriam-Webster'ın internet sitesinde, yıl içinde yapılan aramaların sayısına bakılıyor, 2022 yılında “gaslighting” kelimesinin patlama yaptığı, geçmişe oranla yüzde 1740 fazla arandığı görülüyor.

Gaslighting kelimesi “gaz lambası” olarak tercüme edilebilir ama, aslında içerdiği anlam itibariyle Türkçe karşılığı yok.

Gaslighting kelimesinin kökeni, İngiliz yazar Patrick Hamilton'ın 1938'de kaleme aldığı “Gaslight” isimli tiyatro oyununa dayanıyor.

Eşine psikolojik işkence uygulayan zorba bir adamla, eşinin hikayesi anlatılıyor. Adam türlü türlü yanıltıcı telkinlerde bulunup, kadının gerçekle bağını koparıyor, aşağılayarak özgüvenini yerlebir ediyor, gaz lambasını kısıyor mesela, sonra da kısılmadığını, kadının hayal gördüğünü söylüyor, kadın kendi aklından şüphe etmeye başlıyor, kadını yavaş yavaş delirdiğine ikna ediyor.

Hollywood'ta filme çekilen, yedi dalda Oscar'a aday olan, İngrid Bergman'a en iyi kadın oyuncu Oskar'ı kazandıran bu tiyatro eserindeki manipülasyon tekniği, psikoloji biliminde aynı isimle “gaslighting” olarak tanımlanıyor.

Kişinin kendi çıkarı için başkalarını manipüle etmesine, yanıltıcı telkinlerde bulunmasına, insanı kendi aklından şüphe eder hale getirmesine, kurbanın duygularını istismar ederek, gerçekle bağını koparmasına, hiç yaşanmamış bir olayı yaşanmış gibi göstermesine, yaşanmış bir olayı ise hiç yaşanmamış gibi kabul ettirmesine, kurbanını yalnızlaştırıp, aciz hissettirip, körü körüne kendine bağımlı hale getirmesine “gaslighting” deniyor.