Yankifobi
Panama’ya dair okumalar yaparken karşılaştım yankifobi (yankeephobia) kavramıyla. Evvela Panama-ABD ilişkilerine ve hatta ABD ile diğer ülkelerin ilişkilerine dair ne çok kitap, makale, tebliğ yayınlandığına şaşırdım. Türkiye’nin komşularıyla ilişkilerine dair ne denli sınırlı çalışma olduğunu düşününce hayıflandım. Sonra yankifobi kavramını yeni zannettim. Biraz derine inmeye başlayınca 1921 yılından bu yana akademik literatürde kavramın yeri olduğunu gördüm. Ama kavramı Amerika kıtasına sıkışmış
Panama’ya dair okumalar yaparken karşılaştım yankifobi (yankeephobia) kavramıyla. Evvela Panama-ABD ilişkilerine ve hatta ABD ile diğer ülkelerin ilişkilerine dair ne çok kitap, makale, tebliğ yayınlandığına şaşırdım. Türkiye’nin komşularıyla ilişkilerine dair ne denli sınırlı çalışma olduğunu düşününce hayıflandım.
Sonra yankifobi kavramını yeni zannettim. Biraz derine inmeye başlayınca 1921 yılından bu yana akademik literatürde kavramın yeri olduğunu gördüm. Ama kavramı Amerika kıtasına sıkışmış gördüm.
Latin Amerika’da bu kavramı bilmeyen yoktur diye düşündüm. Dünyanın diğer kıtalarında ise pek bilen…
Sonra Latin Amerika dışında yankifobinin şiddetinden dünyanın yankifobisini bastırdığını anladım. Latin Amerika çoktan koparmış. Neredeyse bütün ülkelerde araştırmalar en sevilmeyen veya tehdit görülen ülkeyi ABD olarak tespit ederken bu kavrayış makuldür diye düşünüyorum.
Fakat kavramın bastırılmış olsa da Trump’la beraber hortlayacağını da görüyorum. Panama, Kanada, Danimarka (Grönland) coğrafi veya askeri yankifobiyle tanışacak. Çin ekonomik yankifobinin en derinlerine itilecek. Rezerv olarak dolar tutmayanlar finansal yankifobilerinin esiri olmaya zorlanacak. Belki yankifobiden çıkmak için alternatif geliştirecek cesareti dahi gösteremeyecek.
Panama, Kanada, Grönland’ı evvelce yazmıştım. Küresel yönetişimin haklarında hayırlısı olsun dediği coğrafyalar oldular. Bu deneyim göstermektedir ki madem kâinat boşluk kabul etmez madem; küresel yönetişim boşluğunu dolduran olgu yankifobidir.
Trump, Türkiye’ye ekonomik silahlarını çektiğinde de hayırlısı olsun demişlerdi. Rusya tüm finansal sistemden dışlanınca da aynısını demişlerdi.
ABD’nin jeoekonomiyi kapitalist güdülerle kullanması yankifobiyi dünyaya yayacak ve belki de çok yüklenirse artık bastırılmadan su üstüne çıkmasına neden olacaktır. Trump, karıncanın sırtına belini kırmadan çıkmak isteyecektir elbette. Ama karıncanın takati var mı, sabrı kaldı mı, göreceğiz.
Jeoekonomi anti-kapitalist bir ekol olarak gelişebilir. Ama bu ABD’nin eliyle olmayacak. Hatta büyük ihtimalle jeoekonomi ülkelerin anti-kapitalist buluşma motivasyonu olacak. Kalkınma Yolu ile Türkiye ve Irak’ın buluştuğu gibi. Jeoekonomiyi anti-kapitalist bir yol olarak Türkiye açabilir.
ABD bugün gücünü kaldıraçlı kullanıyor. Yani mesela 1 birim gücünü 10 birim ölçüsünde deneyimliyor. Kendisi de buna şaşıyordur. Ama bir vakumda yani bir boşlukta bunun gerçekleştiğini biliyor. İşte o vakumu ortaya çıkaran şey bastırıldığı halde içten içe büyüyen yankifobidir.
İşte espri de burada. Evvelce olsa ABD yankifobiden rahatsız olurdu. Bugün gelişmesinden rahatsız değildir. Kontrol edebildiği müddetçe... ABD’nin yankifobiyi kontrol enstrümanı ise jeoekonomidir. Yani jeoekonomi hem yankifobiyi besliyor hem kontrol ediyor. İlk jeoekonomik eylem olarak kabul edilen Marshall Yardımları gibi, Truman Doktrini, Eisenhower Doktrini gibi…
Uzun zamandır ABD’nin yeni doktrinlerle dünyanın karşısına çıkacağını değerlendiriyorum bu köşeden. Aldanmak veya aldanmamak ülkelerin elinde… Fakat yankifobi yalnızlaşmaya iterken, BRICS gibi örneklere bakılırsa profili aşağı çekmeyi makul bir strateji zannettirirken aldanmamak kolay olmayacak.
